Op 5 februari 2020 is een bijzondere uitspraak gedaan door de Nederlandse rechter over de SyRI-wetgeving. Waarom een bijzondere uitspraak? Omdat de rechtbank oordeelt dat de SyRI-wetgeving in strijd is met het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en fundamentele vrijheden (EVRM). Dat komt niet vaak voor. Het wordt daarom ook wel gezien als een “mijlpaal uitspraak” die breekt met de trend dat de overheid in vergaande mate “Big Brother” mag spelen.
Waar gaat het om?
De inzet van de procedure is dat een aantal privacy-activistische organisaties een vordering tegen de staat hebben ingesteld. Deze privacy-activisten stellen zich op het standpunt dat de SyRI-wetgeving in strijd is met het hogere recht van het EVRM en de begrippen die volgen uit het EU-Handvest en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG).
Wat is SyRI?
SyRI (Systeem Risico Indicatie) is een wettelijk instrument dat de overheid gebruikt ter voorkoming en bestrijding van fraude op het terrein van sociale zekerheid en inkomstenafhankelijke regelingen zoals belastingen en premieheffingen. Via SyRI kan de overheid data koppelen en analyseren. Het instrument wordt ingezet door de gemeenten, het UWV, de SVB, de Belastingdienst, de IND en Inspectie SZW. Die instanties kunnen gegevens uitwisselen en bestanden koppelen om fraude te bestrijden.
Waarom is SyRI in strijdt met het EVRM?
De rechtbank heeft de SyRI-wegeving getoetst aan artikel 8 EVRM. Artikel 8 lid 1 EVRM bepaalt dat een ieder recht heeft op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en correspondentie. Maar de overheid mag ook regels stellen, want het recht op privacy is niet absoluut.
Inmenging van de overheid is alleen toegestaan voor zover bij wet voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk in het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid of het economisch welzijn van het land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. De wetgever heeft veel ruimte om zelf te bepalen wat goed is voor de nationale veiligheid en democratie (margin of appreciation). Daarom mogen rechters niet op de stoel van de wetgever zitten. Vaak lukt het de staat om de wetten in stand te houden.
Maar in dit verhaal loopt het wat minder goed af voor de staat. De rechtbank vindt namelijk dat er geen eerlijke balans is tussen de inbreuken op het privéleven die door de SyRI-wetgeving ontstaan en het belang van de overheid om effectief fraude op te sporen door middel van het SyRI-systeem. Doorslaggevend is daarbij het feit dat het gaat om een zeer grote hoeveelheid gegevens die in aanmerking komen voor verwerking in het SyRI-systeem. De ontwikkeling van nieuwe technologieën geeft de overheid onder meer digitale mogelijkheden om bestanden te koppelen en met behulp van algoritmen data te analyseren en zo effectiever toezicht uit te oefenen. Bij die ontwikkeling komt aan het recht op gegevensbescherming mede vanwege de snelheid van die ontwikkeling steeds meer betekenis toe. Het verzamelen en analyseren van gegevens met behulp van die nieuwe technologieën kan diep ingrijpen op het privéleven van degenen op wie die gegevens betrekking hebben.
Big Bother Watching You?
Het is op basis van alle informatie die de overheid in dit tijdperk kan verzamelen, niet ondenkbeeldig dat burgers steeds meer in de gaten worden gehouden. De rechtspraak komt nu als ridder op het witte paard te hulp. Het zwaard wat wordt gebruikt om de tentakels van de draak te bedwingen is in dit verhaal de AVG. Hoewel iedereen behoorlijk AVG moe is, wordt juist de AVG en de begrippen op transparantie, doelbinding en dataminimalisatie gebruikt om de overheid te bezweren. Een opsteker voor privacy. Maar hoe lang voordat er nieuwe wetgeving komt? n
Benjamin Niemeijer
Advocaat
La Gro Geelkerken
www.lagrogeelkerken.nl
