Eindelijk leek alles ineens beter te gaan… Na jaren van flinke crisis in de bouwsector en op de woningmarkt werd er dit jaar weer volop gebouwd, verbouwd, aangeleverd en ontworpen. Omzetten, winsten en marges van bedrijven stegen en ook de huizenprijzen zaten weer in de lift. Maar er zijn weer nieuwe bedreigingen: een streep door het Nederlandse stikstofbeleid, strengere normen voor het giftige PFAS en steeds strengere duur- zaamheidseisen voor de toekomst. Een inkijkje in de problemen.
Boeren, bouwers en buitenlui zijn er boos om: de uitspraak van de Raad van State eerder dit jaar die uit het niets leek te komen… Nederland zou het stikstofbeleid onvoldoende binnen de perken houden en stelde dat daarom de PAS-regeling niet meer toegepast mag worden. Het gevolg? Veel minder afgegeven bouwvergunningen. Zolang er geen beleidsmaatregelen zijn doorgevoerd om de stikstofuitstoot te verlagen, worden er immers geen vergunningen verleend voor nieuwe projecten waarbij onherroepelijk ook stikstof vrijkomt. Het Economisch Instituut voor de Bouw (EBI) deed een studie naar de gevolgen van deze maatregel en waarschuwt inderdaad voor krimp volgend jaar. De voorzichtige inschatting is dat er 28.000 voltijdbanen in de bouwsector en nog eens 14.000 bij toeleveranciers zullen verdwijnen, vooral in grondverzetbedrijven.
En dat komt natuurlijk ook door de strengere normen voor de giftige poly- en perfluoroalkylstoffen (PFAS), een verzamelnaam voor een groep chemische stoffen die van nature niet voorkomt in het milieu en daardoor ons milieu en gezondheid bedreigen. Dat je er ernstig ziek van kunt worden, is al jaren bekend, maar
pas onlangs zijn regels over met PFAS verontreinigde grond ingevoerd. Door een tijdelijke maatregel van minister Van Veldhoven mag grond in sommige gevallen niet meer versleept worden als er meer dan 0,1 microgram PFAS per kilo in zit. En dat is heel snel het geval. Grondverzetbedrijven blijven daardoor met die grond zitten. Maar hoewel er een tijdelijke maatregel is ingevoerd, is een veilige grens nog niet bepaald. Weer een verstrekkend gevolg van iets waarvoor de sector nu en in de toekomst de prijs lijkt te betalen.
Gevolgen stikstofcrisis
Want ondertussen ligt veel werk stil. Uit het rapport van het EIB naar de gevolgen van de stikstofcrisis blijkt ook dat de bouwproductie dit jaar daalt met 900 miljoen euro. Tot en met 2021 is de berekening zelfs dat het de bouw ruim 4,5 miljard euro zal kosten. Vanuit de overheid is er een ‘noodpotje’ van 500 miljoen euro beschikbaar gesteld. Maar dat is zeker niet genoeg, beweert Bouwend Nederland die forse noodsignalen ontvangt van haar leden. De belangenvereniging voor bouw- en infrabedrijven vindt de berekeningen van het EIB voorzichtig: “Dit rapport heeft het alleen over stikstof, dus daar is PFAS nog niet bij opgeteld”, aldus woordvoerder Richard Massar. “Naar schatting kun je er nog zeker ruim 3 miljard bijrekenen. Dit is op basis van resultaten van onze enquête. Deze vragenlijst is door een gedeelte van onze leden ingevuld, aangenomen mag worden dat de totale aantallen getroffen projecten en de daarmee gemoeide omzet veel hoger zijn.”
Tot zover de landelijke cijfers. In Zuid-Holland zijn er momenteel 51 projecten gemeld die door de stikstofmaatregel stilliggen, ontdekte Bouwend Nederland in hun onlangs gehouden enquête met 821 deelnemers. “Hoewel nog slechts 20% aan enquêtes binnen is, is wel duidelijk hoe groot de problemen voor de sector zijn”, aldus Massar. “Zo zijn er 35 projecten in de woningbouw stilgelegd. In de utiliteitsbouw zijn het vaak de projecten voor bedrijfsgebouwen die hinder ondervinden. De totale omzet van alle door stikstof getroffen projecten in de regio wordt geschat op ruim 690 miljoen.
Maar wat het meest opvalt, is het hoge percentage dat de zich zorgen maakt om de toekomst. “Zo verwacht bijna 91% van de ondervraagden problemen in de toekomst als er niets aan de situatie verandert.”
Gevolgen PFAS voor Zuid-Holland
Daarnaast bracht Bouwend Nederland ook de regionale PFAS-gevolgen in kaart met een door 17% van de leden ingevulde enquête. Zo geeft 35% van de ondervraagden aan nu bij 22 projecten hinder te ondervinden door de maatregelen. De meesten hiervan liggen rondom Leiden. “Naar schatting ligt er nu zo’n 535.200 kuub grond dat wacht om afgevoerd te worden, goed voor zo’n 390 kilometer file”, licht Massar toe. De toekomst omtrent PFAS zien deze ondervraagden rooskleuriger met een percentage van 48% dat denkt geen problemen te ondervinden. “Hier zijn het vooral de infrabedrijven die het zwaarst getroffen worden met een schatting van een totale omzet van 817 miljoen.” Wat toekomstvisie betreft, is het beeld bij PFAS iets rooskleuriger. Van alle ondervraagden verwacht bijna de helft problemen als er niets aan de situatie verandert.
Gevolgen strengere wetgeving duurzaamheid
Ook architecten merken de gevolgen van deze strengere wetgeving en zien hun ontwerpen en werkwijze daarbij al jarenlang veranderen. Zo moeten Nederlandse kantoren of gebouwen groter dan 100 vierkante meter in 2023 minimaal het energielabel C hebben, moet alle nieuwbouw in 2020 energieneutraal zijn en hoefden gebouwen per 1 juli 2018 al niet meer verplicht aangesloten te worden op een aardgasaansluiting. Duurzaamheid lijkt vandaag de dag bijna belangrijker geworden dan esthetiek en begrippen als cradle-to-cradle en circulair bouwen (zonder afval en met volledig gebruik van alle grondstoffen) duiken steeds vaker op als vaste uitgangswaarden. Het is de bedoeling dat in 2030 1,5 miljoen gebouwen verduurzaamd zijn.
Daarnaast lijkt het streven om bestaande gebouwen en woningen te verduurzamen zowel gemeentes als woningcorporaties te dwingen om met partijen uit de markt te zoeken naar innovaties en renovaties. Oude woningen en gebouwen worden aangepakt en geïsoleerd en zonnepanelen lijken vandaag de dag meer regel dan uitzondering. Ook kan er tijdens renovatie worden gekeken naar andere vormen van brandstof zoals waterstof, elektriciteit en omgevingswarmte, technieken zoals een Cv-ketel vervangende warmtepomp of systemen zoals Warmte en Koude Opslag (WKO). Al is dat met de aanleg van leidingen wel een stuk ingewikkelder dan bij nieuwbouw.
95% minder CO2 in 2050!
Maar wat te denken van de eis dat er in 2030 49% minder CO2 moet worden uitgestoten en in 2050 zelfs 95% minder? Een forse en strenge eis waarover de sector nu al kopzorgen heeft. Toch wordt in deze hoek beslist niet stilgezeten. Zo zijn bijvoorbeeld fabrikanten van bouwmachines druk bezig met het bedenken van oplossingen om de uitstoot van koolstofmonoxide (CO2) en andere schadelijke stoffen te verminderen. Gaan ze over op waterstof, elektrisch of blijft het diesel, hetzij geavanceerder qua technologie en zijn er nog andere alternatieve energiebronnen voor zulk zwaar materieel? Weer een verregaande maatregel die de sector voor grote uitdagingen zet.
En dan was er in juni van dit jaar nog het Klimaatakkoord dat door het kabinet gepubliceerd werd. Iets waarover de sector vrijwillig en proactief heeft meegedacht, maar óók enorme gevolgen heeft.
Zo moeten gemeentes in 2021 besluiten welke wijken van het aardgas afgaan en is de bedoeling dat in 2050 circa 8 miljoen huizen aardgasloos zijn. Voordeel is dat er bij nieuwbouw direct al bij het allereerste ontwerp rekening gehouden kan worden met al die door de overheid opgelegde regels. En daar zien we steeds meer concrete bewijzen van om ons heen. Zo worden de huizen van nieuwbouwproject de Vlinderslag door De Raad Bouw in Nieuw-Vennep verwarmd door aardgas en wekken de Plus-Op-De-Meter-Woningen in Noordwijkerhout door Van der Hulst Bouw zelfs energie op.
Problemen? Liever oplossingen!
Maar wat zijn de oplossingen voor de bouw- en vastgoedsector en haar toeleveranciers? Het weer verruimen van de PFAS-norm dan? Of dan toch liever het nog verder verlagen van de maximum snelheid op snelwegen? Als het helpt, liever gister dan vandaag nog. Datzelfde geldt voor het versneld vervangen van die vervuilende ‘sjoemeldiesels’. Ook dat is een optie. Of deeltijd-WW zoals D’66 als noodmaatregel presenteerde om de schade voor werknemers te beperken? “De sector wil liever aan het werk”, stelt Bouwend Nederland. “Maar nu ligt alles stil en dat heeft niet alleen financiële, maar ook verregaande maatschappelijke en persoonlijke gevolgen. Veel bedrijven uit de sector zijn familiebedrijven bij wie het water tot boven de lippen staat.”
Of moet het kabinet de grootste winst toch echt halen bij de landbouw die naar berekening goed is voor zo ongeveer 46% van de totale uitstoot tegenover de 0,6% uitstoot in de woningbouw? Volgens directeur John Moors van Horsman & Co uit Lisse moeten we niet wijzen naar de één of de ander, maar gezamenlijk naar dit probleem kijken. “Het is niet redelijk om alleen de bouw aansprakelijk te stellen voor alle processen, want hoe zit het met de aanvoer en afvoer van bouwmaterialen? Het product dat we maken, is feitelijk al gasloos en uitstootvrij. Alleen het logistieke deel van de bouw is goed voor uitstoot. Maar dat is bij andere branches ook zo, zo niet groter. Denk alleen maar aan een Bol.com en alles wat we daarmee verzenden en weer terugsturen.”
Liever kijken naar wat je wel kunt veranderen
Als het kabinet nu eindelijk maar eens een goed gefundeerd besluit en een jarenlang werkende en eensluidende maatregel over al deze klimaateisen neemt. Want hoewel het lijkt alsof de overheid juist de grootste aanjager is van de duurzame bouwtransitie, is juist de tijdelijkheid ervan, de korte beleidscycli en het zwalkende beleid hierbij een grote bedreiging voor innovaties op de lange termijn. Subsidies, regels en maatregelen komen en gaan en dat maakt dat niemand meer echt weet waar hij aan toe is. Ook Moors vindt het genoeg geweest met praten. “We moeten stoppen met dit groter maken en elkaar napraten. We moeten doorpakken en naar oplossingen zoeken.” Tot die tijd houdt hij zich niet bezig met doemdenken. “Liever kijk ik naar wat ik wél kan veranderen door processen anders in te richten. Welke kleine projecten kan ik nu wel vergunningsgereed maken?”
