De bouw staat voor wellicht de grootste transitie van de afgelopen decennia. Nieuwbouwhuizen krijgen in de nabije toekomst geen aansluiting meer op het gasnet en moeten energieneutraal worden. Maar ook de bestaande woningvoorraad van ruim 7 miljoen huizen moet in de komende jaren worden aangepast aan een aardgasloos tijdperk. Werk genoeg voor bouwend Nederland. Alleen hoe pak je deze transitie aan, is de bouw klaar voor de overgang en welke hobbels moeten nog worden genomen?
TEKST ROZA VAN DER VEER
De bouw is klaar voor het gasloze tijdperk, meldt Rob van den Oudenrijn, voorzitter van Bouwend Nederland, afdeling Duin- en Rijnstreek. Weliswaar worden nu nog nieuwbouwprojecten opgeleverd met gasaansluitingen maar dat zijn projecten die al in de pijplijn zitten. Voor projecten die nu op de rails worden gezet, wordt gasloos de norm. “In korte tijd is in de politiek maar ook bij kopers een omslag gemaakt.’’ Ook Helen Visser, programmamanager duurzaamheid van Bouwend Nederland, denkt dat de bouw klaar is om aardgasvrij te bouwen. “ De wet geeft duidelijk aan wat er moet gebeuren en dat is prima. Wel zitten we met een korte overgangsperiode waarin nog zowel met als zonder aardgas gebouwd wordt.’’
Voorsorteren
Vicevoorzitter van de afdeling Duin- en Rijnstreek en directeur van Van der Hulst Bouwbedrijf, Yvonne van der Hulst bouwt Plus op de Meter (POM)-huizen in Voorhout. Zij denkt dat bouwbedrijven, die tijdens de crisis vaak bijzonder innovatief te werk zijn gegaan om te overleven, eerder hadden kunnen voorsorteren op de rijbaan voor energiezuinige bouw. “Je ziet nu vertraging omdat bouwers een omslag moeten maken. En dat terwijl er wel veel behoefte is aan nieuwe huizen.’’ Visser meent dat vertragingen in de nieuwbouw vooral komen door langzame besluitvorming. Van de Oudenrijn wijst erop dat bouwers de afgelopen tijd allerlei oplossingen hebben bedacht om huizen energieneutraal op te leveren. Daarnaast gaan de ontwikkelingen snel en komen er in hoog tempo innovaties op de markt. “Bouwers leunen niet achterover maar houden zelf de regie. Ze moeten ook wel want als zij het niet doen, worden ze links en rechts ingehaald door de installateurs en mannen die Tesla’s ontwikkelen.’’
Alternatieven
Eén methode om aardgas vrij én energiezuinig te bouwen, bestaat niet, constateren zowel Van den Oudenrijn, Van der Hulst als Visser. Nieuwbouwhuizen kun je gemakkelijker energieneutraal bouwen, constateert Van den Oudenrijn. “Mits overheden en bijvoorbeeld welstandscommissies willen meedenken. Je moet bijvoorbeeld het dakvlak van nieuwe huizen wel op de zuidkant mogen bouwen. Daar hebben wij recent een discussie in Bodegraven over gehad.’’ Visser: “Vijf alternatieven om energie aan een huis te leveren zijn het meest logisch. Zonne-energie, omgevingswarmte, warmtenet, hernieuwbare brandstof of centraal opgewekte elektriciteit maar daarnaast zijn er zeker nog andere manieren.’’
In alle gevallen moeten meerdere maatregelen tegelijk worden genomen, meent Van den Oudenrijn. Hij wijst erop dat er vaak gemakkelijk wordt gepraat over zonnepanelen in combinatie met een warmtepomp. “Vergeet niet dat de warmtepomp alleen het motortje is voor het leveren van de warmte. Het vermogen is niet zo groot dus je moet tegelijkertijd huizen beter isoleren. Dat kan zeker in bestaande bouw moeilijk zijn dus je moet echt denken aan meerdere oplossingen. Het wordt maatwerk.’’
Meerdere oplossingen
Maatwerk? Is er niet één oplossing? Nee, constateert de afdelingsvoorzitter Van den Oudenrijn resoluut. Voor bestaande bouw is isolatie in combinatie met zonnepanelen en warmtepomp niet altijd mogelijk.
Gasloos verplicht
De verplichting om een gasaansluiting aan te leggen is op 1 juli 2018 geschrapt. Nieuwbouw-woningen die na deze datum worden voorbereid, moeten aardgasvrij zijn. Alleen bij zwaarwegende redenen (zoals het elektriciteitsnet heeft onvoldoende capaciteit) kunnen woningen nog met een aardgasleiding worden aangelegd. Deze regel geldt niet voor huizen waarvan de vergunning voor 1 juli 2018 is aangevraagd. Dat zijn ongeveer nog 80 tot 100 duizend woningen waarvan de helft nog een gasaansluiting krijgt.
Bouwbedrijven over duurzaamheid
John Moors Horsman & Co, Lisse
“Natuurlijk hebben wij laadpalen voor elektrische auto’s en komen er zonnepanelen op het dak van ons bedrijf. Daar is elke onderneming mee bezig. En als een klant dat wil, bouwen we Nul op de Meter-woningen en gasloos. The sky is the limit want de techniek is er en blijft zich verder ontwikkelen. We zijn tenslotte ook van steenkool, naar olie, naar gas, naar kernenergie, naar zon- en windenergie, naar …. gegaan. Prima dat daar nu de focus erg op ligt maar ik vind dat duurzaamheid breder moet worden bekeken. We moeten op basis van wederzijds vertrouwen weer naar duurzame relaties in de bouw. Niet vijf partijen vragen naar (de laagste) prijs maar meer in co-makers verband komen tot de beste prijs-kwaliteit verhouding. Dan worden de beschikbare (financiële) middelen en materialen optimaal ingezet en ben je duurzaam en toekomstbestendig aan het bouwen.’’
Bouwbedrijven over duurzaamheid
Ronald van den Ing Ploeg Kozijnen, Nieuw-Vennep
“Duurzaamheid? Natuurlijk zijn we daar mee bezig. Er liggen hier 500 zonnepanelen, we stimuleren werknemers op de fiets te komen en stappen langzaam over op elektrisch rijden. Maar eigenlijk praat ik liever over circulariteit. We zijn druk bezig met hergebruik van grondstoffen die ook eindig zijn. In onze fabriek wordt elk zaagseltje opgevangen en gaat richting leverancier om opnieuw te worden gebruikt. Ook de eerste generatie kunststofkozijnen uit 1980 die aan vervanging toe zijn, gaan terug naar de fabriek. We kunnen de kunststof grondstof wel tot zeven keer hergebruiken. We hebben nu ook een kozijnprofiel dat wordt versterkt met glasvezel in plaats van staal.
We leveren aan nieuwbouw waarbij het redelijk gemakkelijk is om aan de knoppen te draaien. Bij renovatie van huizen is het veel ingewikkelder. Je moet iedere keer goed kijken wat je precies gaat doen want je kunt een huis best luchtdicht maken maar je moet ook ventileren. Wij vinden dat je eerst de schil goed moet isoleren zodat je niet onnodig veel verstookt. Daar maken ramen en kozijnen onderdeel van uit. Die kozijnen moeten vervolgens heel goed aansluiten zodat je geen luchtlekken meer hebt. Daar is vakwerk en daar hebben wij veel aandacht voor.’’
Energiezuiniger verplicht
In 2023 moeten Nederlandse kantoren of gebouwen groter dan 100 vierkante meter minimaal het energielabel C hebben. Dat betekent dat bijna de helft van de Nederlandse kantorenvoorraad in zijn huidige staat niet meer mag worden gebruikt. Volgens Vastgoedmarkt had in september 2018 44 procent, oftewel 34,6 miljoen vierkante meter, van de Nederlandse kantoren een label slechter dan C. Vooral in Zuid-Holland moet veel werk worden verricht. Hier staat 7,2 miljoen vierkante meter kantoorruimte met een energielabel lager dan C. Ook voor nieuwbouwhuizen worden de normen strenger. Zo moet alle nieuwbouw in 2020 energieneutraal zijn, nu mag het nog 0,4 EPC (energieprestatiecoëfficiënt) zijn. Een NOM-huis heeft een EPC van -0,4, een POM-huis -0,4 en meer.
Bouwbedrijven over duurzaamheid
Rob van den Oudenrijn Van den Oudenrijn Timmerselekt, Bodegraven
“We hebben in november net 426 zonnepanelen geplaatst op onze eigen pand. We stoken op biomassa, ons eigen resthout, en hebben laadpalen voor elektrische auto’s. Het bedrijf is nog geen nul-op-meter maar wel van gas los. Nul op de Meter zijn wel de 28 nieuwe huizen die we in Bodegraven gaan bouwen. We waren één van de eerste bedrijven met een zogeheten NOM-Keur (Nul Op de Meter), een garantie dat het huis ook NOM is. Verder maken we in onze timmerfabriek complete, goed geïsoleerde gevelelementen, compleet met steenstrips erop. Wij richten ons als bedrijf op de schil, de theemuts zeggen wij weleens, van het gebouw. Die theemuts moet je heel goed isoleren. Aangezien de kozijnen de belangrijkste warmtelekken zijn, maken wij voor renovatie nieuwe kozijnen (in combinatie met tripleglas) van Red Grandeshout. Dat is een nieuwe duurzame houtsoort die heel goed isoleert en maar één keer per twaalf jaar hoeft te worden geverfd. Maar ook daken van bestaande huizen kunnen we isoleren.’’
Bouwbedrijven over duurzaamheid
Jan van Duijn Van Rhijn Bouw Katwijk
“We starten binnenkort met zeventien huizen in Noordwijkerhout, zonder gasaansluiting. En alle huizen die nu in aanbouw zijn, zijn EPC-0 dus strenger dan de officiële normen. Daar gaan nog een paar stappen bovenop in de komende tijd. Ik vind het goed dat het klimaatprobleem wordt aangepakt maar wat er nu in een paar maanden doorheen is gejast, vind ik wat ondoordacht. In omliggende landen wordt overgestapt op gas omdat het een schone brandstof is. We hadden in mijn ogen dus best nog wat langer gas kunnen blijven inzetten om ondertussen bijvoorbeeld waterstof verder te ontwikkelen. Daarvoor kunnen we ons huidige gasnet gewoon gebruiken. Nu worden kopers van nieuwe huizen opgezadeld met zeker 10 procent extra kosten maar voor bestaande bouw wordt het veel duurder. We moeten het ook allemaal veel grootser aanpakken. Katwijk met de wijk Hoornes is daar een mooi voorbeeld van. Maar voorlopig hebben we het met deze regels te doen. Wat we in ons eigen gebouw doen? Daar liggen zonnepanelen, we hebben elektrische auto’s en een groene wand bij de werkkamers. Dat is een voordeel van nieuwbouw.’’
Eerste Plus op de Meter huizen van Nederland verrijzen in Voorhout
Nog even en de kap gaat op de 33 nieuwbouwwoningen in de Voorhoutse wijk Hooghkamer. Een voorbijganger die naar de activiteiten op de bouwplaats kijkt, valt niets bijzonders op aan de in aanbouw zijnde huizen. Toch is dat wel het geval want op deze plek worden de eerste Plus-op-de-Meter (POM)huizen van Nederland gebouwd.
Yvonne van der Hulst, eigenaar van het gelijknamige bouwbedrijf, loopt met een bouwhelm en veiligheidsschoenen rond. Haar bedrijf maakte midden in de crisis de omslag van de bouw van energiezuinige huizen, naar Nul-op-de-Meter (NOM) woningen tot de nu in aanbouw zijnde POM-huizen. “In 2014 gaven we onze kopers aandelen in windenergie. Vervolgens hebben we de overstap gemaakt naar NOM-woningen. We wilden gasloos bouwen maar wilden eerst peilen hoe groot de interesse was. Voor een informatie- bijeenkomst moesten we uiteindelijk uitwijken naar een grotere ruimte omdat er zo veel belangstelling voor was. Dat was een echte eyeopener. De markt was hier dus klaar voor.’’
De eerste NOM-woningen verrezen langs de Componistenlaan in Voorhout. Van der Hulst staat hierbij garant dat de huizen tien jaar lang echt nul op de meter hebben. Dat betekent een goed geïsoleerde schil, verwarming met een ventilatie-luchtwarmtepomp zonder freon in de leidingen, balansventilatie en zonnepanelen die eruitzien als dakpannen. “Iets duurder maar wel veel mooier dan de grote panelen die nu op alle daken verschijnen. Ze vallen bijna niet op.’’
Om die garantie te behouden, moeten huiseigenaren leren hun woning op een bepaalde manier te gebruiken. “Elk huis heeft een energiebundel waarmee je moet uitkomen. Dat betekent dus dat als een gezin met twee kinderen elke morgen doucht, iedereen maximaal vijf minuten kan douchen. Daarna is de 160 liter boiler leeg en moet opnieuw water worden opgewarmd. De hele dag de ramen openhouden in de wintermaanden kan wel maar is niet energiezuinig. De installaties worden gemonitord met als voordeel dat storingen op afstand worden waargenomen. Soms voordat de bewoners zelf iets merken.’’ Omdat wooncomfort bij het bouwbedrijf belangrijk is, werd een 180 liter boiler geplaatst én een e-shower, een recycledouche, ingebouwd waardoor je per minuut maar een liter warm water gebruikt. “Je hebt wel het gevoel van een stortdouche maar gebruikt weinig water.’’
De huizen die nu in aanbouw zijn, gaan nog een stapje verder. Van der Hulst wijst op de betonnen vloeren van de huizen. “Het lijkt een normale vloer maar het zijn klimaatvloeren die in de winter verwarmen en in de zomer koelen. Dat laatste wordt in de toekomst vaker nodig dan verwarmen. Deze goed geïsoleerde huizen krijgen een veel stabieler binnenklimaat.’’ Het grote verschil met NOM-huizen is dat de POM-huizen straks met elkaar energie gaan delen en geen aansluiting op het netwerk nodig hebben. Elk huis krijgt een gerecyclede batterij, die ooit in een elektrische auto heeft gezeten, waarin voor een dag energie kan worden opgeslagen. Deze energie wordt door de huizen onderling uitgewisseld. De extra energie die in de zomer wordt opgewekt, wordt via slimme technologie gezamenlijk verhandeld zodat in de winter energie kan worden bijgekocht. Twee elektrische auto’s met bilaterale laadpalen zijn als deelauto beschikbaar en functioneren als extra stroomopslag. “Door samenwerking met industriële partners kunnen we slimme technologie inzetten om deze huizen zelfvoorzienend te laten zijn. Denk bijvoorbeeld aan een Velux dakraam dat vanzelf open- en dichtgaat bij meer of minder behoefte aan ventilatie. Zo krijg je huizen met echt nul op de meter.’’
