Ooit liepen ze hier rond over de prehistorische steppen, in de tijd dat onze soort de eerste aarzelende stapjes buiten Afrika zette. Tussen de mammoeten, sabeltandtijgers, reuzenherten en andere iconische beesten uit Ice Age: de mastodonten. Een soort buitenmodel olifant. Indrukwekkend, maar waarschijnlijk een vreedzame herbivoor zonder andere natuurlijke vijanden dan het klimaat.
Ik moest aan de mastodont denken toen het bericht langskwam dat Willem Aantjes was overleden. Een mastodont uit de politiek van weleer, schepper van een partij die lang ons land domineerde, en één van de eersten in de naoorlogse Nederlandse geschiedenis die keihard van zijn voetstuk is gevallen. Zo’n vallende mastodont geeft een geweldige klap. Later is Aantjes gerehabiliteerd, maar het lijkt gewoner geworden dat gezagsdragers fouten maken, ook maar gewoon mensen blijken te zijn, met al hun gebreken, genadeloos uitvergroot in de media. De mastodonten van weleer namen evenwel hun positie serieus. Ze oefenden hun macht uit en stelden zich op als leiders. En het volk, de volgers, gehoorzaamde en vertrouwde er op dat het goed zou komen. Het volk. Onlangs plopte dit begrip weer op. Een leider van een neppartij, die de Eerste en Tweede Kamer een nepparlement noemt, beriep zich op de wil van het volk.
Opiniepeilingen zouden een beter beeld geven van de wil van het volk dan het parlement. O ja? Peilingen worden gehouden onder zo’n duizend tot een paar duizend mensen per keer. Een statistisch significante populatie. Eén van mijn collega’s is bij verschillende peilbureaus ingeschreven en ontvangt wekelijks diverse enquêtes die hij trouw invult. “Kost een paar minuten per enquête en dat vergroot mijn invloed op de publieke opinie van één op de paar miljoen tot één op duizend,” zegt hij. “Vandaag ingevuld, morgen in de krant. Moet je ook doen!”. Zit wel wat in! Misschien dat ik me ook inschrijf bij peil.nl van Maurice de Hond of een ander bureau. Dan word ik ook de stem van het volk. Even rekenen: als je in een peiling van 1.000 mensen 7 van dit soort strategische inschrijvers hebt, scheelt dat in diezelfde peiling omgerekend één zetel in de Tweede Kamer. Gaan we het zo doen voortaan? Natuurlijk niet. Je kunt niet per onderwerp gaan peilen wat er moet gebeuren. Net zomin als het zin heeft om een referendum te houden over een al geratificeerd verdrag. Een parlementaire democratie is at the end een kwestie van vertrouwen. Je stemt op een partij of een politicus met een bepaald gedachtengoed. Van daaruit gaat diegene zijn best doen. De volksvertegenwoordiger zal compromissen moeten zoeken omdat hier – gelukkig – nooit een partij de absolute meerderheid haalt. Wie dat lukt en wie er in deze tijd met zijn snelle media, in slaagt aan de mensen uit te leggen hoe het zit en het vertrouwen weet te behouden, is een moderne mastodont. Daarvan hebben we er momenteel helaas niet genoeg. Hetgeen ruimte biedt aan politici en niet-politici die via de onderbuik van de samenleving verder aan de democratie morrelen. Heeft die dan zijn langste tijd gehad? Nee toch?
Jan Versteegh
Voorzitter VNO/NCW Rijnland
