De overwegende invloed van één familie binnen een onderneming kan zorgen voor (arbeids)verhoudingen die net wat anders liggen dan bij niet-familiebedrijven. Dit kan tot complicaties leiden indien deze afwijkende (arbeids)verhoudingen niet goed geregeld zijn.
Zo is het denkbaar dat er sprake is van onenigheid over het al dan niet aanwezig zijn van een gezagsverhouding tussen twee familieleden binnen een bedrijf. Het document dat hiervoor een oplossing kan bieden, het familiestatuut, dient up-to-date te zijn.
Het familiestatuut
Het familiestatuut is een document waarin afspraken zijn opgenomen die betrekking hebben op de onderneming in brede zin. Zo kan bij familiestatuut geregeld zijn wat de procedure is voor bedrijfsopvolging, hoe de waarde van het bedrijf wordt bepaald, wat de familiewaarden, visie en missie zijn, wat de doelstelling van het bedrijf is, etc. Door het opstellen van een familiestatuut, met daarin de belangrijkste afspraken die gelden binnen de onderneming, kunnen conflicten worden voorkomen. Alle familieleden in de onderneming zijn gebonden aan het statuut, dit maakt het onderling afdwingbaar.
Een verkeerde veronderstelling is dat het familiestatuut een statisch document is waarmee alles tot in de puntjes geregeld is en waarnaar niet meer omgekeken hoeft te worden. Het familiestatuut moet worden gezien als een open en dynamisch document, dat door allerlei omstandigheden aan veranderingen onderhevig is en aanpassing kan behoeven. Veelal wordt aangeraden om het document elk jaar te bekijken en te veranderen waar nodig. Wanneer was de laatste keer dat u het familiestatuut bekeek en heeft aangepast?
Verzekeringsplichtig of niet?
Een ander knelpunt is de verzekeringsplicht die de werkgever namens zijn werknemers heeft, zoals is bepaald in de werknemersverzekeringswetten (ZW, WW en WAO/WIA). Uit deze wetten volgt ook dat de arbeidsverhouding van een directeur-grootaandeelhouder (de eigenaar) van een familiebedrijf niet als fictieve dienstbetrekking wordt beschouwd. Voor partners van eigenaren van familiebedrijven kan onder omstandigheden een dienstbetrekking ook ontbreken. Het al dan niet bestaan van een gezagsverhouding tussen de echtgenoten is hierbij van belang. Om na te gaan of er een gezagsverhouding aanwezig is, dient de volgende vraag te worden beantwoord: Kan gezegd worden dat degene die arbeid verricht, aan een zeker gezag is onderworpen van de wederpartij en dat wederpartij bevoegd is opdrachten en instructies te geven en controle uit te oefenen op de voortgang en resultaten van het werk?
Beoordeling vindt plaats met inachtneming van alle – voor het wel of niet aannemen van gezag – relevante omstandigheden, onder andere het feit dat er sprake is van een arbeidsverhouding tussen echtgenoten.
Omstandigheden die van belang kunnen zijn:
• Heeft de echtgenoot dezelfde arbeidsvoorwaarden als het overige personeel (zoals ander loon en wel/niet bijhouden van vakantie- en overuren),
• De aard van de werkzaamheden,
• Of/van wie de echtgenoot instructies ontvangt,
• Vindt er controle plaats op de werkzaamheden,
• Is de positie die de echtgenoot bekleedt binnen de organisatie (aanzienlijk) lager is dan de eigenaar/partner
Het gevolg van het aannemen van een gezagsverhouding tussen echtgenoten is het feit dat er een dienstbetrekking bestaat, waardoor de werkgever verzekeringsplichtig is. De echtgenoot wordt nu, mits de overige vereisten aanwezig zijn, gezien als werknemer. U dient dit in uw familiebedrijf goed te controleren. Daarbij is van belang dat het enkele feit dat tussen werkgever en werknemer (echtgenoot) een schriftelijke arbeidsovereenkomst ontbreekt, het aannemen van een arbeidsovereenkomst niet in de weg staat.
Ouder-kind relatie
Evenals de arbeidsverhoudingen tussen echtgenoten is het bij de arbeidsverhouding tussen ouder en kind niet altijd duidelijk of er sprake is van een reële gezagsverhouding of dat de relatie in overwegende mate wordt beheerst door de familierelatie. Ook in deze gevallen kijkt de Centrale Raad van Beroep onder meer naar de vraag of het familielid op gelijke voet in het bedrijf werkzaam is als andere werknemers en of het familielid onder voorwaarden werkt die afwijkend zijn dan voor overige werknemers gebruikelijke.
Al met al zorgt het familiebedrijf voor een sterke dynamiek in de arbeidsverhoudingen tussen werkgevers en werknemers. Met het familiestatuut kunnen veel belangrijke discussiepunten vastgelegd worden waardoor deze juridisch afdwingbaar worden. Hierdoor kunnen conflicten worden voorkomen. Het statuut dient echter wel gebaseerd te zijn op de huidige situatie en is dus aan verandering onderhevig. Daarnaast dient de werkgever rekening te houden met de verzekeringsplicht ten opzichte van echtgenoten en/of kinderen die werkzaam zijn binnen het bedrijf.
JEFFREY KENENS
Advocaat/Partner
TeekensKarstens
www.tk.nl
