De komkommertijd heeft zo z’n voordelen. Even weg van de waan van de dag verschijnen in de media soms mooie reportages en artikelen van een wat meer beschouwend en informatief karakter. Zo ook weer deze zomer.
Ik weet nu alles over het gedrag van een kleine groep dolfijnen in de Noordzee, de maximale duur van een maansverduistering en waarom het is dat de maan tijdens een eclips rood kleurt en niet onzichtbaar is in de schaduw. En dat de planeet Mars op het moment van de lunar eclips een rode stip was op de horizon, rechts onder de maan. En niet een gewone ster. Ik ben weer volledig op de hoogte van alle projecten van Elon Musk, de laatste interessante boeken die Bill Gates mij aanraadt via LinkedIn, enzovoort.
Maar één reportage is mij in het bijzonder bijgebleven en die ging over samenzweringen. Ik heb op deze plaats al vaker geschreven dat niets is wat het lijkt. Of je een land regeert of een onderneming leidt. Er moeten besluiten worden genomen. Daartoe verzamel je alle informatie en inzichten die je maar kunt. Je overweegt ze, bespreekt ze en dan handel je. Soms is er weinig tijd omdat een acuut probleem directe actie vereist. Meestal gaat het om beleid, de richting, de visie. Het zichtbare deel wordt door de belanghebbenden geïnterpreteerd, beschouwd, bekritiseerd. Dat is allemaal goed. Debat is in een sociaal ecosysteem, in welke vorm dan ook, heel belangrijk. Maar voor wie daar niet direct bij betrokken is, is het lastig. Niet iedereen wordt blij van wat hij ziet. Niet iedereen vertrouwt wat er gebeurt. Zijn de beslissers, bestuurders, politici niet stiekem zakkenvullers, bedrijvers van vriendjespolitiek, machtswellustelingen, pluchegebondenen? Werken ze samen om de kleine hardwerkende mens er onder te houden ter meerdere eer en glorie van zichzelf, de elite en het kapitaal? U hoort de retoriek al. “De elite is één grote samenzwering die in achterkamertjes, over onze ruggen, bepaalt wat er met ons gebeurt – geef ons de macht en we maken er een einde aan!”
Bijvoorbeeld in de VS gelooft een significante meerderheid van de kiesgerechtigden dat dit soort kong-si’s hun leven bepalen. Dit doorgaans aantoonbaar in strijd met dewerkelijkheid. Enkele van die mythen werden voorgelegd aan een onderzoeksgroep.
Individuen genegen tot samenzweringsdenken konden zo onderscheiden worden van anderen. Het bleek binnen die groep een significante meerderheid oprecht meende alles te weten over een aantal ingewikkelde onderwerpen, aan hen gepresenteerd met de bijbehorende moeilijke termen. Daartussen zaten ook non-existente onderwerpen. De samenzweringsdenkers bleken ook daarvan aan te geven daar álles over te weten… Er zijn bij homo sapiens ingebakken reflexen om patronen te zien, ook als die er niet zijn – we kunnen het die mensen niet kwalijk nemen, ook als ze niet bevattelijk zijn voor waarheidsgetrouwe informatie. Maar wat bezielt sommige (would-be) leiders hier op in te spelen en zo hun machtsbasis op te bouwen, zelfs in de westerse wereld? Ik zweer het – ik snap er niks van. Noblesse oblige en dat geldt ook als je je in de publieke arena begeeft.
Jan Versteegh, Voorzitter VNO NCW Bedrijfsleven Rijnland
