Het is al even geleden dat mijn kinderen op de basisschool zaten. Fascinerend vond ik al die spelletjes die de kinderen op het schoolplein speelden, of na schooltijd in de wijk. Sommige spelletjes ervan herkende ik van vroeger. Maar wie geeft die regels door? Heeft u aan uw kinderen uitgelegd wat de regels zijn van Tikkertje Met Verlos? Of Tien Tellen In De Rimboe?
Ouders leren hun kinderen die spelletjes niet. De kinderen leren het aan elkaar en zo wordt dat doorgegeven, tot het moment dat jonge ouders, decennia nadat ze zelf een potje hebben geknikkerd, stomverbaasd zien dat hun eigen kinderen dezelfde spelregels toepassen als zij ooit zelf deden. Fascinerend hoe spelletjes en spelregels een eigen leven leiden.
Hetzelfde gebeurt met ideeën of gedachten. Evolutiebioloog Dawkins heeft er een boek aan gewijd en noemt ze “memes”, of in het Nederlands: “memen”. Sterke memen overleven, net als in het rijk van organismen, waar de regel van survival of the fittest geldt. Zwakke memen verdwijnen of passen zich aan om zich te handhaven. Memen die jarenlang dienst hebben gedaan worden vervangen door nieuw opgekomen ideeën, die sterker zijn, meer mensen aanspreken en verder worden gedragen.
Een voorbeeld van een grote “meme” is het principe van democratie, dat sinds eind 18e eeuw opkwam. Maar tegelijk hebben we de afgelopen decennia gezien dat pogingen om de democratie te exporteren naar in Westerse ogen minder democratische regio’s, mislukten. Daar heersen andere memen die sterker zijn, kennelijk.
De meme “nooit meer oorlog door te zorgen dat we onderling handel drijven en welvaart creëren” lag ten grondslag aan de vorming en uitbreiding van de Europese Unie. Die meme was het begin van het samenspel dat ons in dit hoekje van de wereld ongekende welvaart heeft gebracht en – inderdaad – een ongekend lange periode van vrede. Het succes van het spelletje trekt anderen aan: nieuwe leden, die nog wel wat te doen hebben voordat ze op hetzelfde niveau zijn als de spelers die al een tijdje meedoen; maar ook vluchtelingen, gelukszoekers. Het succes van het spelletje zorgt ook voor bureaucratie, verlies van soevereiniteit. De boel begint te haperen, discussie ontstaat over de zin en onzin van de samenwerking, maar waar het om begonnen is, wordt vergeten.
En dan grijpen ideeën die lang hebben gesluimerd hun kans: wij kunnen het zelf wel; eigen volk eerst. En dat juist bij de founding fathers van de Europese Unie. Een beschamend referendum vond plaats in Nederland. Ze moeten gaan stemmen over Brexit in Groot-Brittannië, waarvan alleen al de aanloop leidt tot devaluatie van de Britse pond en ineenstorting van financiële handel.
We hebben met de EU een waardevolle politieke en economische samenwerking, een complex weefsel van belangen over en weer. We zitten in een kostbaar spel.
“Ik doe niet meer mee…” en dan weglopen? Elk kind zal je kunnen uitleggen dat je dat niet moet doen. Het verzwakt je positie en schaadt anderen. Mensen, volken, landen: samen zijn ze sterk. Dat idee, die meme blijft het sterkst.
