“We hebben Jan Schaliegeest nodig!” riep Rob de Wijk van het The Hague Center for Strategic Studies uit tijdens de recente Bilderberg Conferentie. Naar iemand die werkt voor een instituut met zo’n naam, moet je natuurlijk wel luisteren. Ik moest wel even googelen, moet ik toegeven, om te begrijpen wat Rob de Wijk bedoelde. Maar ik heb het gevonden.
“Jan Schalie” verwijst naar “Jan Salie”, de trage 19e-eeuwse, Nederlandse geest zoals destijds beschreven door Potgieter. In die tijd viel er kennelijk een boel te mopperen over het gebrek aan vooruitgang in de samenleving, de houding te afwachtend, de rug niet recht genoeg, te snel opgeven, alles op alles laten wachten. De slome Jan Salie werd door de auteur ten tonele gevoerd als illustratie van het slappe volk en zo is Jan Salie in onze vocabulaire terechtgekomen als tegenhanger van de jongens van Jan de Wit.
Zijn wij hier in Nederland, 150 jaar later, opnieuw bezig in de geest van Jan Salie? Ik zou menen dat de afgelopen tien jaar er weinig vooruitgang is geboekt door een overheid, gehinderd door het failliet van de (ooit) gevestigde orde, de schijnwereld van populistische bewegingen en door onvoldoende competente leiders. Bernard Wientjes heeft er nog een hartekreet aan gewijd: we hebben echt talent nodig in de politiek, maar we hebben er te weinig van. Het lijkt er griezelig veel op dat in de politiek de geest van Jan Salie heerst, alle retoriek ten spijt.
Maar let op: de politiek is niet de enige maatschappelijke beweging die bepaalt wat er gebeurt. De bestedingen, de handel, doorvoer, im- en export, de financiële markten, de dienstverlening bepalen evenzeer de dynamiek in de samenleving. Kortom, u en ik hebben ook een verantwoordelijkheid. Soms kan een positieve economische ontwikkeling ontstaan ondanks politiek leiderschap dat te wensen overlaat. Dat neemt niet weg dat het wenselijk zou zijn, wanneer leiderschap wordt getoond, juist door politici, en dat Den Haag meer inspirerend en motiverend te werk gaat.
Rob de Wijk had het niet over Jan Salie, maar over Jan Schalie. Met “sch”. U had de link natuurlijk al lang gelegd. Schaliegas is het gas dat momenteel volop in Noord-Amerika wordt gewonnen. Een daling van de gasprijzen is het gevolg, met een positief effect op de economie. Slaat deze beweging over naar Europa? Ontstaat er een “Jan Schaliegeest”? De effecten van het aanboren van deze voorraden kunnen net het laatste zetje zijn dat we nodig hebben.
Ik hoop dat de Amerikaanse Jan Schaliegeest over ons vaardig gaat worden, maar ik hoop ook dat dit niet ten koste gaat van een duurzame wereld. Want Schaliegas is een fossiele brandstof en we moeten af van de afhankelijkheid daarvan. De eerste negatieve effecten zijn er al: ook Amerikaanse steenkool is goedkoop geworden en wordt voor weinig in Europa aangeboden. Daardoor draaien vervuilende kolencentrales weer op volle toeren en liggen de schonere gascentrales bijna helemaal stil. De CO2 doelstellingen zijn daarmee verder weg dan eigenlijk de bedoeling is. Als de boel weer gaat draaien, dan hoop ik dat de vrijkomende energie ook wordt besteed aan verdere verduurzaming. Soms moet je een beetje snelheid maken om de bocht door te kunnen. Laat de Jan Schaliegeest ons daar dan maar een beetje bij helpen!
